Ca khúc “Mẹ Tôi: Kinh vinh danh tình mẫu tử.” - DU TỬ LÊ

      Nhạc sĩ Nhị Hà
     (1935-10.10.1988)

Lịch sử nền tân nhạc Việt Nam, được coi là còn non trẻ với thời gian có mặt chưa tới 80 năm so với các dân tộc Tây Phương. Tuy nhiên, trên lộ trình nghệ thuật tự thân của mình, nền tân nhạc Việt Nam đó, cũng đã để lại cho giới thưởng ngoạn nhiều chân dung đặc biệt. Từ những nhạc sĩ ngay tự tác phẩm đầu tay, đã cho thấy tài hoa chói lòa của họ, như cố nhạc sĩ Đặng Thế Phong.

Trước khi qua đời năm 24 tuổi, nhạc sĩ Đặng Thế Phong, người có công khai phá nền tân nhạc Việt, đã để lại cho đời vỏn vẹn 3 ca khúc. Đó là các ca khúc: “Đêm Thu” viết năm 1940, cho lửa trại của học sinh Hà Nội. Sau đấy, tới “Con thuyền không bến” sáng tác năm 1941; và, cuối cùng “Giọt mưa thu” họ Đặng viết năm 1942.

<!>

Thậm chí, chúng ta cũng có những nhạc sĩ như những vì sao đột ngột xuất hiện rực rỡ, trên vòm trời giai điệu, chỉ với một ca khúc rồi, lặng lẽ biến đi, như nhạc sĩ Phạm Duy Nhượng với “Tà áo Văn Quân” (sau khi bất ngờ cho ra đời ca khúc vui: ‘Say thuốc lào’):

“Có những chiều hoa nồng nhạc say liên hoan

Bên những người hoa ngạt ngào hương tóc phấn…”

Hay nhạc sĩ Lê Hoàng Long, tác giả duy nhất khúc nổi tiếng “Gợi giấc mơ xưa”:

“Ngày mai lênh đênh trên sông hương

Theo gió mơ hồ thuyền về đâu…”

Hoặc trường hợp của nhạc sĩ Lê Trạch Lựu ở Paris, tính đến ngày qua đời 6 tháng 2 năm 2015, hưởng thọ 84 tuổi, ông cũng chỉ để lại duy nhất ca khúc “Em tôi”, được nhiều người biết tới:

“Em tôi ưa đứng nhìn trời xanh xanh

Mang theo đôi mắt buồn vương giấc mơ…”

Và, nhiều nhạc sĩ khác nữa.

Tuy nhiên, dù những tài hoa tân nhạc của chúng ta, trước khi từ giã cuộc đời, để lại cho nhân gian nhiều hay ít, những sáng tác như những viên ngọc qúy ở độ tuổi nào, thì mỗi lần ca khúc của họ được cất lên, dù nội dung buồn / vui… chúng vẫn như những kỷ niệm, hạnh phúc sống lại, tựa những đốm lửa thương yêu trong ký ức ta, riêng, nhiều thế hệ.

Âm nhạc, nếu có thể hiểu theo một nghĩa khác hơn, theo tôi chính những nốt nhạc, những ca từ ấy đã là nơi ươm trồng, nuôi dưỡng vàng son dĩ vãng cho chúng ta, như những bài hát ru của mẹ, thời ta thơ ấy vậy.

Nhưng dù cho đó là những ca khúc được sáng tác trong khoảng thời gian nào của cuộc đời người nhạc sĩ thì, sớm nhất khi người nhạc sĩ ở độ tuổi mười sáu, mười bảy. Thường nhất là ở độ tuổi đôi mươi, (hoặc trễ hơn), khi trái tim người nhạc sĩ như tấm giấy thấm, sẵn sàng thu nhận mọi rung động vi tế của thất tình (hỉ, nộ, ái, ố…) Đó cũng là độ tuổi chín muồi để người nghệ sĩ cảm nhận và, sống được giữa tâm bão của những rung cảm sâu xa, của mọi thứ tình yêu; từ thiêng liêng như tình mẫu tử, tới tình yêu mơ mộng, ảo tưởng của tuổi trẻ lần đầu chạm, cầm lên tay trái cấm…

Nhưng kể cả một số nhạc sĩ, có tự lừa bản thân rằng, ca khúc A hay B của mình được nhiều người biết, chúng đã được viết khi họ chỉ mới 15, 16 tuổi thôi, tôi vẫn chưa thấy một tác giả nào khoe rằng ca khúc X, Z (nổi tiếng) của họ được sáng tác khi họ còn ở tuổi niên thiếu.

Tuy nhiên, trong lịch sử tân nhạc Việt Nam, tới hôm nay, đã ghi nhận được một trường hợp ngoại lệ: Trường hợp của nhạc sĩ Nhị Hà, tác giả ca khúc “kinh điển”: “Mẹ tôi”…

Theo tài liệu hiện có trên Bách khoa toàn thư - Mở thì nhạc sĩ Nhị Hà, tác giả những ca khúc quen thuộc như ”Nhớ một mùa hoa”, hay “Trở về thôn cũ":

Trở về thôn cũ" - Hoà âm: Thanh Trang, Tiếng hát: Tâm Hảo

“Làng tôi nghiêng mình soi bóng Hương Giang

Những đêm trăng sáng long lanh giòng sông

Dáng ai giặt yếm bên bờ dịu dàng

Thả tiếng "khoan hò" theo nhịp chèo vọng xa

Làng tôi những chiều khi gió lên khơi

Nắng hanh phơn phớt pha hồng gò má

Những cô thôn nữ trên đường về chợ

Và tiếng sáo diều diu dặt buông lời thơ

Nhưng sao hôm nay ta trở lại quê hương

Tuy con sông xưa vẫn êm đềm uốn quanh

Còn đâu đồng xanh?

Còn đâu gia đình?

Còn đâu bóng hình mẹ già mến yêu?

Nơi đây điêu linh

Nơi đây quạnh quẽ

Nơi đây chẳng còn bóng người ngày trước

Nơi đây tang thương buông bức màn thê lương

Quê hương còn đó nhưng người về đâu?

Vì đâu thôn làng thành chốn nương hoang?

Cớ sao bao cánh chim xa tổ ấm?

Biết bao giờ gió tha hương trở về

Cùng tiếng sáo diều dìu dặt lời nhạc xưa?...”

(Nhạc và lời Nhị Hà. Trích Nđd)

 Tuy nhiên, đó là những ca khúc nhạc sĩ Nhị Hà sáng tác khi ông đã trưởng thành, đã chìm, nổi theo dòng sinh mệnh đau thương, bất hạnh của đất nước.

Riêng ca khúc “Mẹ tôi”, theo ghi nhận của Wikipedia thì được viết năm 1948, khi ông mới 13 tuổi.

Vẫn căn cứ theo Bách Khoa Toàn Thư - Mở thì tiểu sử của tác giả ca khúc “Mẹ tôi”, có thể tóm tắt như sau:

“… Nhạc sĩ Nhị Hà sinh ngày 24 tháng 8 năm 1935 tại Quảng Bình, tốt nghiệp cử nhân giáo khoa xã hội, giáo khoa Anh văn và Apply Sciences in Engineering Technology. Vào năm 1958, Nhị Hà trở ra Huế để lập gia đình tại đây với người bạn gái học chung năm cuối ở trường Khải Định tên Kim Khuê. Sau đấy, hai người có với nhau 7 người con. Năm 1960, ông vào Saigon tiếp tục học. Sau một thời gian sang Mỹ tu nghiệp, ông về Việt Nam làm việc tại Nha Cải Huấn cho đến năm 1975.

Đến Hoa Kỳ năm 1975, ông cư ngụ tại tiểu bang Arizona rồi tiểu bang Washington. Ông qua đời tại Houston Texas USA, ngày 10-10-1988.

Nhạc phẩm đầu tiên ông sáng tác lúc mới 13 tuổi là bài ‘Mẹ Tôi’, một sự phối hợp đặc biệt giữa khả năng thiên phú về âm nhạc và lòng thương yêu hết lòng người mẹ đã cả đời tận tụy vì con cái. Một vài nhạc phẩm khác đã đưa tên tuổi của ông lên cao là Trở Về Thôn Cũ và Nhớ Một Mùa Hoa, vv… Tác phẩm cuối cùng của ông là ‘Yêu,’ viết trước khi qua đời, trong thời gian điều trị tại bệnh viện”…

Đề cập tới ca khúc “Mẹ tôi”, hẳn nhiều bạn đọc đã liên tưởng ngay tới ca khúc “Lòng Mẹ” của Y Vân, sáng tác khoảng giữa thập niên 1950 tại Saigon. ⁽¹⁾ Nhưng nếu ca khúc này từng được “gọi cách thương yêu là ““Quốc ca của lòng từ mẫu,” thì “Mẹ Tôi” của cố nhạc sĩ Nhị Hà, ra đời trước đó, có thể ví như một thứ “Kinh vinh danh tình Mẫu Tử” vậy.

Nhạc sĩ Nhị Hà viết “Mẹ tôi” khi thân mẫu của ông còn tại thế (?) Nhưng khi ca khúc được phổ biến qua các phương tiện truyền thông, đã hình dung, đã đặt mình vào những tâm cảnh khác nhau trong tương quan của tình mẹ, con, khiến nhiều người nghe lần đầu đã không cầm được nước mắt:

Mẹ Tôi

“Mẹ tôi tóc xanh nhuộm bạc tháng ngày

Mẹ tôi đau buồn nặng trĩu đôi vai

Bao năm nuôi đàn trẻ thơ nhỏ dại

Cầu mong con mình có một ngày mai

Mẹ tôi nắng mưa chẳng ngại nhọc nhằn

Mẹ tôi mỉm cười nhìn bóng con ngoan

Không than không phiền dù lâm hoạn nạn

Lòng tin con mình xứng thành người dân

Chiều chiều, bên liếp lều tranh

Mẹ tôi đứng đợi đàn con

Trước gió tóc trắng lòa xòɑ

Đôi mắt dịu hiền như bể tình thương

Lòng người mong ước ngày sau

Đàn con xứng thành người dân

Nhưng nay con đã nên người

Thì nay còn đâu bà mẹ hiền xưa

Chiều nay đốt hương tưởng niệm trước mồ

Nhìn khói đau lòng tưởng nhớ năm xưa

Công ơn sinh thành ngày nao đền trả

Mẹ ơi con nguуền nhớ lời mẹ khuyên”.

Khi viết những dòng chữ này, bản thân tôi tóc cũng đã “trắng lòa xòa” và không thể biết còn được bao ngày nơi trần thế! Nhưng mỗi khi nghe lại một mình, ca khúc “Mẹ tôi”, tôi vẫn không cầm được những giọt lệ ứa ra, ngoài ý muốn ⁽²⁾.

Tôi không biết đó là những giọt lệ muộn dành cho cuộc tử ly (dù đã lâu) giữa tôi và mẹ tôi? Hay đó là những giọt lệ như những nén nhang… “tưởng niệm trước mồ” nhạc sĩ Nhị Hà, người viết “Kinh vinh danh tình mẫu tử” cho những đứa con Việt Nam, dù ở bất cứ nơi nào trên trái đất?

Du Tử Lê

(từ: hocxa.com)

Chú thích:

(1): Mời đọc thêm “Y Vân, huyền thoại và sự thật”,( trong “Phác họa 20 năm VHNT miền Nam 1954-1975”, quyển #1. HT productions, liên hợp với Cty. Amazone, in lần thứ ba, Calif. 2017.)

(2) Xin đừng nhầm với một số ca khúc của một số nhạc sĩ sáng tác sau này, vô tình cũng chọn hai chữ “Mẹ tôi” làm tựa đề cho ca khúc của mình. Cụ thể như ca khúc “Mẹ tôi” của nhạc sĩ Trần Tiến. (Theo Wipeid-mở.)

*

Mời nghe:

 

Nguyễn Đình Từ Lam với truyện ngắn Bời Bời Nhớ Thương